Musa Kazım
1858 - 1920
Osmanlı Devleti'nin son yıllarında 4 kez şeyhülislamlık görevini üstlenmiş din adamı Musa Kazım Efendi, 1858 yılında Erzurum’da dünyaya gelmiştir.
Balıkesir'de Selahaddin Ali Şuuri ve Lutfi Efendilerden, İstanbul'da da Kazasker Eşref ve Hoca Şakir Efendilerden ders almıştır. Müderrisliği döneminde Hukuk Mektebinde, Mektebi Sultani, Darül Fünun ve Darül Muallimin'de hocalık yapmıştır. 1907'de Bab-ı Fetha Tetkik-i Müellefat Başkâtipliğine ve daha sonra da kurul üyeliğine getirilmiş ve İttihat ve Terakki'nin bilim kuruluşunda yer almıştır.
II. Meşrutiyetin ilanından sonra (1908) İbrahim Hakkı Paşa, Mehmed Said Paşa, Said Halim Paşa ve Talat Paşa kabinelerinde dört kez şeyhülislam olarak görev almıştır. I. Dünya Savaşı'ndan sonra, İttihat ve Terakkinin önde gelen öteki üyeleriyle birlikte tutuklanarak 15 yıl kürek cezasına çarptırılmıştır. Sürgüne gönderildiği Edirne'de 1920 yılında vefat etmiştir.
Musa Kazım Efendi, Sırat-ı Müstakim ve İslâm gibi dergilerde muharrirlik yapmıştır. Başlıca eserleri arasında, Usul-ü Meşveret ve Hürriyet (1908) İslam'da Cihad (1917), Sure-i İhlas ve Alak Tefsirleri (1918), Külliyat-ı Şeyhülislam Musa Kazım (1920) sayılabilir. Musa Kazım Efendi, ayrıca Şeyh Bedreddin'in Varidat adlı eserini Türkçeye tercüme etmiştir.